در هفته گذشته، آماری منتشر شد که جامعه اقتصادی ایالات متحده را تکان داد. نرخ بیکاری در پیشرفته ترین کشور جهان به رقم 8.1 % رسید . چنین رقمی در طول 25 سال اخیر بی سابقه بود. تنها در طول یک ماه فوریه، بیش از ششصد هزار نفر شغل خود را از دست دادند. در حالی که کارشناسان معتقد بودند بحران در سه ماه سوم سال جاری به پایان خواهد رسید، اما شواهد دال بر آن دارد که در حال حاضر تنها بر سرعت و دامنه این بحران افزوده می شود. در حالی که اقتصاد دانان راست گرا همچنان بر طبل عبور از بحران در آینده ای نزدیک می کوبند، اما منتقدین عمق بحران را گسترده تر از این ها می دانند. بحرانی که تمام شواهد از عمق گسترده تر آن نسبت به بحران 1929 دارد، چگونه می تواند در مدت کوتاهی احیا شود، در حالی که بحران 1929، نزدیک به پنج سال ادامه داشت.
بحران 1929، ایالات متحده را به اروپا نزدیک کرد. چرچیل و روزولت همکاری مشترکی برای حل بحران داشتند. با این وجود شعله ور شدن آتش جنگ جهانی دوم و سپس ورود ایالات متحده به جنگ، جایگاه ویژه ای به این کشور بخشید که سقوط اقتصادی آن را به مدت بیش از 60 سال به تاخیر انداخت. مساله این است که اقتصاد جهان چنان در دوران پس از جنگ در هم تنیده شده که این بار کاری از دست اقتصاد در حال رکود اروپا برای نجات بحران اقتصادی جهان غرب بر نمی آید. اقتصاد ژاپن خیلی پیش تر از این ها دچار رکود شده بود و اقتصاد مبتنی بر صادرات چین نیز دچار آنفلوآنزا شده است. دکتر مرتضی محیط اقتصاد دان چپ و نظریه پرداز مارکسیست، معتقد است دامنه این بحران سبب تغییرات عمیق سیاسی و اجتماعی در ساختار ایالات متحده خواهد شد. مساله این است که این بار جنگ نیز به یاری آمریکا نمی تواند بیاید، چرا که اصولا یکی از دلایل عمق این بحران هزینه چندین هزار میلیارد دلاری ایالات متحده در جنگ افروزی در گوشه گوشه جهان بوده است.
به هر روی، دامنه بحران شاید تنها محدود به کشورهای غربی نباشد. از هم پاشیدگی اقتصاد کشورهای جبهه مقابل غرب نظیر ایران، ساختارهای سیاسی و اجتماعی این کشورها را نیز هدف قرار خواهد داد. بحران اقتصادی جهانی، نرخ بالای تورم در ایران را افسار گسیخته خواهد کرد و همین امر سبب گسترش اعتراضاتی خواهد شد که هم اکنون به صورت پراکنده در بخش هایی از کشور جریان دارد. سیاست های غلط اقتصادی در دوران بیست ساله پس از جنگ ایران و عراق به استثنای دوره محدودی از سال های اصلاحات، اقتصاد ایران را چنان آسیب پذیر ساخته که کوچک ترین بحرانی در اقتصاد می تواند به از هم پاشیدگی ساختار اجتماعی کشور بینجامد.
چنین بحرانی گریبان کوبا را نیز گرفته است. کوبا پنجاهمین سال پیروزی انقلابی را جشن می گیرد که برای سال ها نشان امید و آرمان اردوگاه چپ بود. انقلابی که حیاط خلوت ایالات متحده در آمریکای جنوبی را کوچک و کوچک تر کرد. انقلابی که برای مردم کوبا بالاترین نرخ سواد و بهداشت جهانی را به ارمغان آورد. انقلابی که بهترین شیوه کشاورزی غیر شیمیایی را به جهان هدیه داد. از طرف دیگری انقلابی که ده ها نفر را به چوبه دار آویخت و آزادی سیاسی را از بین برد و کوبا را به یکی از مراکز توریسم جنسی جهان تبدیل کرد. این روزها در نتیجه بحران اقتصادی، درآمد کوبا از توریسم کاهش شدیدی یافته است و کشور هنوز از آثار طوفان سال گذشته نیز رنج می برد.
همان طور که در بالا گفته شد، احتمالا بحران اقتصادی فعلی در جهان، سبب تغییرات عمیقی در ساختارهای سیاسی و اجتماعی بسیاری از کشورهای جهان شود. با این حال، به نظر نگارنده این بحران بیشترین تاثیر خود را بر روابط سیاسی جهانی گذاشته و تغییرات ژئوپلیتیکی را موجب خواهد شد. رفتارهای غرب در نزدیک شدن به تهران، در عین حال وحشت شدید اعراب از این نزدیکی یکی از مهمترین این تغییرات است. بر خلاف آن چه برخی از اصلاح طلب ها در ایران بیان می کنند، غرب با خاتمی یا بدون خاتمی ناچار به نزدیکی به ایران است. آن ها خیلی دوست داشتند که ایران را به کره شمالی دیگری تبدیل کنند. با این حال، موقعیت بی نظیر جغرافیایی ایران و مرکزیت ناگریز آن در منطقه استراتژیک انرژی جهانی، غرب را ناگزیر به پذیرش نقش ایران کرده است. همکاری ایران با غرب در برقراری آرامش در عراق نخستین نشان از چنین معامله نانوشته داشت.
با این وجود، حاکمان جمهوری اسلامی نباید از یاد ببرند که بحران های داخلی ایران عمیق تر از آن است که نزدیکی آن ها به غرب چاره ساز مشکلات شود. آن ها نباید از یاد ببرند که شوروی در حالی از هم پاشید که در دوران بهترین روابط سیاسی با غرب به سر می برد. آن چه ایران را از بحران های اقتصادی و سیاسی نجات می دهد صرفا روابط سیاسی با غرب و همکاری با آن ها در اشغالگری نیست. راه چاره ایران، برقراری آزادی و به مشارکت جستن تمام نیروهای داخل و خارج از کشور برای ساختن الگویی نوین در سطح جهانی است.